حکایت

نباید فقط به ظاهر قرآن متمسک شد

 حافظ: آن که قرآن را از بر دارد واز حفظ بخواند.

درآکندن: انباشتن.

مغزش درآگند: یعنی مغز میوه پر و مایه‌دار شد

واکفیدن: شکافته شدن، ترکیدن.

جوز: گَوز: گردو.

فُستُق: پسته.

اوصاف قدیم: به معنای اوصاف پروردگار است؛ قدیم از اوصاف حق است.

حادث: یعنی مخلوق و آن‌چه وجود عینی و صوری و این جهانی دارد و از ازل نبوده است.

وَحى و بَرق: و چون پیمبر با خدا متصل گشت، تشخص او از میان مى‏رود و همه او مى‏شود.

جَلَّ فِینا: بزرگ است میان ما.

رُبعِ قرآن: یعنی یک چهارم قرآن.

 ( 1387) در میانه اصحاب پیغمبر با اینکه کمال اشتیاق را بقرآن داشتند حافظ قرآن کم بود. ( 1388) براى اینکه مغزها وقتى جدا شد و رسید پوستها نازک شده و مى‏شکافد. ( 1389) همچنان که جوز و فندق و بادام وقتى مغزشان رسید و از پوست جدا شد پوست آنها نازک و کم مى‏شود. ( 1390) مغز علم هم وقتى افزون شود پوست او کم مى‏گردد چرا که دوست عاشق را مى‏سوزاند. ( 1391) چون صفت مطلوب بودن ضد طالب بودن است این است که برق نور و وحى نبى را مى‏سوزاند ( 1392) وقتى اوصاف قدیم تجلى کند وصف حادث را گلیم بسوزد ( 1393) این است که در میان صحابه هر کس که ربع قرآن را حفظ بود صحابه مى‏گفتند این میانه ما کار بزرگى کرده‏.

مولانا معتقد است که نباید فقط به ظاهر قرآن متمسک شد، زیرا این ظاهربینی همان دردی بود که گریبان ابلیس را نیز گرفت و موجب شد که او فقط به ظاهر آدم نظر کند و از باطن قاهر او غافل شود. حفظ کلمات قرآن کریم، بدون تخلق به معانی آن، غالباً مایه عُجب و خودبینی می‏‏شود، تا چه رسد به کسی که فقط با انگیزهْ مکاسب دنیوی به حفظ آن روی کند. ازاین‌رو مولانا می‏‏گوید: در زمان حضرت رسول(ص)، اصحاب و یاران شوق زیادی به فراگیری قرآن داشتند، اما حافظ قرآن بسیار اندک بوده‌اند.

جان کلام مولانا در این ابیات این است که صحابهْ رسول، چون از ارشاد مستقیم پیامبر برخوردار بودند، دسترسی به مغز قرآن داشتند و حفظ‌کردن در آنها اثری نداشت. مولانا می‏‏گوید: نازک‌شدن و از میان‌رفتن تدریجی پوست، مثل این است که عاشق هرچه به معشوق نزدیک‌تر می‏‏شود، «خودی» او از میان می‏‏رود و وجودش محو در محبوب می‏‏گردد. کیفیت طالب‌بودن و مطلوب‌بودن، عکس یک‌دیگر است. حقیقت قرآن «نور» است و «وحی» نیز «نور» است. صحابه‌ای که عین نور را در وجود پیامبر ادراک می‏‏کنند، نیازی به حفظ الفاظ ندارند و جلوهْ نور حق، حتی «نُبی» (قرآن) را از پیش چشم آنها دور کی کند. نیکلسون این بیت‏ها را از گلشن راز آورده است:

          چو عارف با یقین خویش پیوست             رسیده گشت مغز و پوست بشکست‏

          وجودش اندر این عالم نپاید                   برون رفت و دگر هرگز نیاید

(شرح گلشن راز شاه داعى، ص 116)